... dilindən itburnu çiçəkləri kimi ağ kəlmələr tökülərdi...Cəmogilin kəndi dünyanın axırında yerləşirdi, elə bir yerdə ki, ordan o yana nəyin olub olmadığını Allahdan başqa kimsə bilməzdi. Kənd də deyəndə yekə çıxır, Cəmogilin kəndi qayaların arasına sığınmış, daha doğrusu qayların arasında gizlənmiş bapbalaca bir obaydı. Kəndin ayağında Əmir kişi asqıranda kəndin yuxarısında Ədil kişi qımışa-qımışa “öz başını ye” – deyərdi. Ya da kəndin yuxarısında Pilə Lətif tütəyini püfləyib “Çoban-bayatı” çalanda, kəndin ayağında Tutu arvad yaylığının ucuyla gözünün yaşını silib “Ürəyinə qurvan olum, a Lətif, bizi qırıf batırdın” – deyib köks ötürərdi.
Cəmogilin kəndi belə kənd idi. Beş-on ev, hər evdə beş-altı uşaq, bir az mal-qara, bir sürü qoyun-quzu, hər qapıda da çınqıl kimi xeyli toyuq-cücə... və bir də, bir də dünyanın heç bir yerində olmayan, kəndin başının üstündən göyqurşağı kimi asılıb qalan rəngli adət-ənənələr...
Cəmogilin kəndi demişkən, bəs Cəmo kimdi, nəçidi, nə karədi ki, kənd onun adıyla birgə çəkilir? Əslində, Cəmo bu kəndin gözü, möcüzəsi, hamının xeyrinə-şərinə yarıyan, yaşı bəlli olmayan, uzunşüllət, qıpqıvraq bir adamdı. Civə kimi oynaq gözləri qaşlarının altında parıldayır. Bəlkə heç rəhmətlik anası da Cəmonun gözünün hansı rəngdə olduğunu sonacan bilməyib. Uzunsov sifətində Allahın verən günü, lap elə dumanlı, çiskinli, qar-boranlı havalarda da günəşəoxşar təbəssüm dolaşır. Halını xəbər alana, kətə bişirənə, kətmənlə yer belləyənə, danası itənə alqış eləyə-eləyə gəzib-dolaşır, əlsizə əl, köməksizə arxa olur.
Belə baxanda Cəmonun nə varı var, nə dövləti, kənddəkilərin çoxundan pis dolanır, amma könlü-gözü o qədər toxdu ki, elə bil sürü-sürü dəvəsi Yəməndən, ucsuz-bucaqsız ilxısı Monqolustandan gəlir. Dəvəsi yoxdu, amma Cəmonun yaxşı ürəyi, sapsağlam səsi, ağ nəğmələri var. Əslində bu kənd üçün Cəmo qənimət adamdı. Cəmo olmasa dünyanın unutduğu obanındiriləri bir yana, ölülərinin halı necə olar? Kim dünyadan köçənləri dəf-dumbulla, nəğməylə yola salar? Cəmo olmasa ölənlərin ruhunu qanadlı sözlərlə kim yuyub-təmizləyər, günahlarını bağışlamaq üçün kim Tanrıya nəğməli, bulaq suyu kimi dupduru, dağ çiçəkləri kimi ətirli dualar yollayar, ölənin yeddi arxa dönəninə kim təskinlik verər, kim qəlblərinə su çiləyər, kim onları kiridər, kim?
Axı bu yer dünyanın qutaracağındaydı. Hərdən-bir bu yerə çoxdan boyat olmuş xəbərlər, təkəmseyrək kitablar ya gələrdi, ya heç gəlməzdi. Televizordan, kompüterdən də kimsənin xəbəri olmazdı. Çünki sıldırımların arasına sığınmış bu obanın yolu yoxuydu. Yol çəkmək də havayı söhbət idi. Hökumət neçə dəfə istəmişdi ey, yol çəksin, amma çəkə bilməmişdi. Təklif eləmişdilər camaatı rahat yerə köçürsünlər, kəndin başbilənləri yalvarıb-yaxarmışdılar ki, giley-güzarımız yoxdu, bu balaca dünyamıza toxunmayın, qoyun yer üzündə belə bir kənd də olsun. Bu sözdən sonra gələnlər çıxıb getmişdilər. Sıldırımlı qayaları çapsa Fərhad çarpa bilərdi, amma dağın təpəsində Şirin nə gəzirdi? Bu kəndin qızları dağın gül-çiçəyi kimi gözəl-göyçək idilər, köhnəraq paltarları, qara qaloşları olmasaydı, lap şahzadələrə oxşayardılar.
Obanın kişilərisə özlərini bəy sayırdılar. Babalarının, atalarının dediyi kimi: bu yerdə doğulub bu yerdə ölmək elə bəylik kimiydi.
Ölümdən söz düşmüşkən, Cəmogilin kəndində kimsə dünyasını dəyişəndə, bu elə gec-gec baş verərdi ki, hərdən adamların ölüm, daha doğrusu dəfn mərasimi üçün burunlarının ucu göynəyərdi, camaatın çiçəyi çırtalayardı. Sevinərdilər ki, nə yaxşı Tanrı onları unutmayıb, yada salıb. Belə xoş anlarda Cəmo belinə Zərri nənənin keçi tükündən əyirib toxuduğu mil-mil şalı qurşayıb çıxardı ortalığa. Əlinə dəf alıb meyitin baş tərəfində yerini rahatlayar, kəndin adamları da cənazənin yan-yörəsində oturuşubgözlərini Cəmoya dikərdilər. Handan-hana Cəmonun təbi gələrdi, yavaş-yavaş hallanar, uzun, çöp kimi barmaqları dəfi diksindirərdi. Dınq, dınq, dınqqq... dınqıltını eşidəndə qadınların ürəyi birtəhər olar, kiprikləri bir-birinə sıxılar, ilk damcılar səssiz-səmirsiz yanaqları aşağı süzülərdi.
Sonra Cəmonun burun pərləri titrəyər, boğazının hülqumu qızarmış dərisinin altında oynardı. Əvvəl mızıltı eşidilərdi. Elə bil içindəki səs dünyanın o başından gələrdi. Səsin yolu açıldıqca, Cəmo ritmə oturardı. Cəmonun dilindən itburnu çiçəkləri kimi ağ kəlmələr tökülərdi. Mənası da belə olardı ki, darıxma, indi səni ağ yuxularına büküb gəldiyin yerə göndərəcəyik. Bilirik ki, günahsızsan, elə gəldiyin kimi tərtəmizsən, vicdanına toz qonmayıb, ruhun yaralanmayıb, Tanrı canını alıb, amma əlini səndən üzməyib, kənd buna şahiddi.
Bu yerdə bütün kəndqıyya çəkib “şahidik!” – deyərdilər. Elə içdən qışqırardılar ki, ölünün üzünə təbəssüm qonardı.
Cəmonun dəfn nəğmələrində ölənin həyatı, sevinci, duaları bircə-bircə sadalanardı. Dəfndəki adamlar elə bil mərhumun kinosuna baxardılar. Bütün kadrlar gerçək olardı. Dünyadan köçənin yerişi, duruşu, gülüşü, subaşına getməyi belə epizodik də olsa kadrlardan keçərdi. Dəfn nəğməsində o adamın sevgi hekayəti ayrıca bölmə olardı. Cəmo göz yaşlarının içinə zərif gülüş qatardı. Mərhumun sevgisini işıqla boyayardı. O vaxtacan kimsə rəhmətliyin belə böyük sevgisi olduğunu bilməzdi. Ölənin ömür-gün yoldaşı da ilk dəfə əlli il bir yastığa baş qoyduğu adamı Cəmonun nəğmələrindən tanıyardı. Elə bil Cəmo bu kəndin yaddaş dağarcığıydı. Dedikləinin heç biri uydurma olmadığından, hamı ona inanardı.
Mərasimin sonunda dünyasını dəyişəni uğurlayar, dəfi əldən düşənəcən döyəcləyərdi.
Bu o demək idi ki, hamı ayağa qalxıb mərhumu son mənzilə yola salsın. Kişilər əl-ələ verib halay çəkirlərmiş kimi cənazəni dövrələyər, qəfildən əllərini buraxıb geri çəkilərdilər. Bu o demək idi ki, halaydan biri ayrıldı, gedəcək, amma gedənlə kim gedib ki? Həyat davam edir, yolu uğurlu, son mənzili mübarək olsun!
Bu kənddə molla-filan olmadığı kimi, qəbirstanlıq da olmazdı. Adamlar cənazəni qaldırıb elə öz həyətlərindəcə basdırardılar. “Ölünə sahib çıx” məsəli deyəsən elə Cəmogilin kəndində yaranmışdı. Adam da öz doğmasını, əzizini, həyatının bir parçasınıözündən uzaqlaşdırarmı?
Bu kəndin toylarını da Cəmo yola verərdi. Sadəcə yas mərasimindəki sözlərə bir balaca əl gəzdirərdi. Böyüklərdən eşitdiyi nağılları, dastanları çələng kimi bir-birinə bənd edib danışar, arada qızılgül ətirli nəğmələr söylər, bütün hekayətlərin sonu xoşbəxtliklə, bəxtəvərliklə, işıqla bitərdi. Hə, toy demişkən, toy günübəy Cəmonun yanına gedər, ondan xeyir-dua alardı. Cəmo da bəyin qulağına nəsə pıçıldayıb onu utandırardı. Onun nə pıçıldadığını kimsə bilməzdi. Sözün düzü, burda adamlar çox az danışardı. Çünki, dağların başında, göylərə yaxın yerdə çörək kimi, su kimi, söz də müqəddəs sayılardı.
Gün günorta olanda Cəmo uşaqdan-böyüyə hamını səsləyər, bütün kənd bir süfrədə oturub ətotulu, kəklikotulu yeməklərdən dadardılar. Axşama yaxın Pilə Lətif tütəyini dilləndirər, dünyanın kədərindən qopan bu zərif musiqilər adamların sümüyünü titrədərdi. Pilə Lətifin pilə ürəyini dinləyəndən sonra Cəmo dəfini döyəcləyər, şən nəğmələr söylərdi.
Evdə lampalar yananda, toy bitərdi. Gözəgörünməz bir əl bu kəndin üstünü ipəkyarpaqla örtər, kənd yuxuya gedərdi. Dünyanın yenidən bölüşdürülməsi, soyuq müharibə, ozon qatının deşilməsi, iqlim dəyişkənliyi, terror, pandemiya və ilaxır, ilaxır qorxulu şeylərdən xəbərsiz adamlar Yer üzündə heç kimin görmədiyi rəngli, ətirli yuxular görərdilər. Görərdilər ki, ağ atlar çəməndə otlayır, qartallar havada uçuşur, qəddi əyilmiş bir ağaca cavan pöhrələr dayaq verir, parabüzənlər, əlvan rəngli kəpənəklər havada “Yallı”gedir, bütün bağlı qapılar gec-tez xeyrin əliylə açılır...
- Tanrı ölümü də sevinclə qarşılayan, ağ nəğmələr oxuyan, ilahi bağlardan qopmayan bu kəndi hələ ki, əlçatmaz bir yerdə – qayaların ovcunda qoruyub saxlayır, yamanlığın, nankorluğun, yalanın nə olduğunu bilməyən bu adamlarsa sevinəndə də, darıxanda da, ağlayan da başlarını qaldırıb ümidli-ümidli göyə baxardılar. Baxardılar, baxardılar, baxardılar...